Review Bài chòi là gì
Mẹo Hướng dẫn Bài chòi là gì Mới Nhất
Bùi Khánh Ngọc đang tìm kiếm từ khóa Bài chòi là gì được Update vào lúc : 2022-08-26 16:26:03 . Với phương châm chia sẻ Mẹo về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi đọc Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.Nội dung chính
- a) Dựng chòib) Bộ Bài chòic) Cách thức hô/hát Bài chòid) Anh Hiệue) Tên gọi và hình vẽ trên lá bàif) Bài bản và những làn điệu Bài chòig) Về thể thơ, kết cấu và ngôn ngữh) Về tiết tấu và âm nhạc Bài chòii) Về nội dung lời hô/hát Bài chòiCHUẨN BỊ TRƯỚC KHI CHƠI BÀI CHÒICÁCH CHƠI BÀI CHÒI CHI TIẾTVideo liên quan
Bài Chòi là một trong những di sản văn hóa phi vật thể đặc trưng và tiêu biểu ở những làng quê thuộc dải đất miền Trung từ Quảng Bình trở vào nhưng thịnh hành là vùng Nam Trung Bộ, nhất là ở Quảng Nam, Bình Định và Phú Yên. Cứ vào mỗi dịp Tết Nguyên đán, người dân trong những làng lại rộn ràng sẵn sàng sẵn sàng dựng chòi kê ván sẵn sàng sẵn sàng cho Hội bài chòi ngày xuân.
Ở Quảng Trị, rất lâu rồi chơi Bài Chòi cũng là một trò chơi dân gian được nhân dân thường tổ chức chơi vào những dịp đầu xuân tuy nhiên trải qua thời gian, trận chiến tranh loạn lạc và với nhiều nguyên nhân khác nữa nên trò chơi này lúc bấy giờ còn rất ít làng Phục hồi và duy trì. Một số làng quê vẫn bảo lưu được trò chơi dân gian tiêu biểu này như ở xã Vĩnh Giang, xã Vĩnh Hòa, xã Triệu Trung.... Chơi bài chòi thường được khởi đầu khởi động từ ngày 28 tháng Chạp cho tới ngày hạ nêu. Để tổ chức hội chơi bài chòi, nhân dân thường dựng chòi ở những vị trí rộng rãi và đông người qua lại. Chòi, trại thường được sắp xếp theo hình chữ U, mặt quay vào trong sân. Người ta thường dựng 11 chòi, theo dạng song song mỗi bên 5 chòi đối diện và tương ứng nhau từng cặp một. Cuối hai dãy chòi là một chòi trung tâm hoặc chòi cái. Đối diện chòi trung tâm là Trại chỉ huy (dành riêng cho Ban điều hành và đội cổ nhạc). Trại chỉ huy có trống chầu dành riêng cho những người dân lái trò chơi show, một chiếc bàn lớn đặt khay tiền và những lá cờ hiệu, cạnh đó là nơi ngồi của dàn nhạc gồm 1 sanh, 1 nhị, 1 kèn, 1 trống, có khi thêm 1 phèng la.
Chòi được làm bằng tre chắc như đinh, có thang cho những người dân lên xuống, chòi cao 3m, có sạp cho những người dân ngồi chơi, cả ba mặt được che chắn thận trọng chỉ để trống mặt trước, mái lợp tranh. Trên mỗi chòi có treo một chiếc mõ tre làm hiệu trong lúc đánh bài. Trên mỗi chòi cắm một lá cờ hội. Khoảng đất trống giữa sân dựng cây nêu bằng tre cao, trảy hết mắt cành để nguyên ngọn, trên đó treo một lá cờ hội lớn. Khoảng đất trống ở giữa là sân khấu trệt bốn mặt. Đây là không khí dành riêng cho một hoặc hai nhân vật đặc biệt (tùy thể thức chơi mỗi làng), làm trách nhiệm quản trò, gọi là người chạy bài. Người này phải rành những con cờ, điệu hát, điệu hò quen thuộc, nhớ nhiều thơ và ca dao, biết pha trò, giỏi ứng tác. Người chạy bài là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự mê hoặc của bài chòi. Đánh bài thì phải có con cờ, đó là những thẻ tre được chuốt theo dạng hình mái chèo đầu bè ra để dán lá bài, đầu kia nhỏ hơn, vót tròn vê nhọn. Các chân bài nhuộm red color, giống hệt nhau để khi cho đầu dán bài vào ống thì không phân biệt được từng con cờ. Bộ thẻ bài gồm 30 cặp tức là 60 con cờ trong bộ bài tới, phân thành ba pho (văn, vạn, sách), mỗi pho có chín cặp; Pho văn gồm những con cờ: Gối, hai, ba, voi, rún, sáu tiền, liễu, tám tiền, xe. Pho vạn có những con cờ: Học trò, tám cẳng, ba đấu, ngũ trợt, xơ, quăn, nhọn, bồng, thầy. Pho sách có những con cờ: Nọc đượng, nghèo, gà, gióng, dày, sáu hột, sưa, tám giây, đỏ mỏ và 3 cặp bài yêu là: Ông ầm, thái tử, bạch tuyết. Tùy từng địa phương, những con cờ được gọi rất khác nhau. Con bài làm bằng giấy, hình chữ nhật (8,5cm x 2,5cm), in một mặt đồ án biểu trưng cho con cờ, lá bài pho văn, vạn, sách in màu đen, riêng ba cặp bài yêu có đóng thêm dấu đỏ.
Chơi bài chòi tùy mỗi địa phương có hình thức chơi rất khác nhau, có làng dựng 11 chòi (Đơn Duệ, Ngô Xá Tây) mỗi chòi được phát thẻ bài gồm 5 con, ban tổ chức chừa lại một con làm con đi chợ và để lại 2 cặp bài thừa về trại chỉ huy; riêng ở làng Đơn Duệ và Hồ Xá, bộ bài được phân thành hai, phân biệt bởi hai màu xanh - đỏ chia cho hai dãy chòi, chòi cái có 6 con cờ của của tất cả hai màu, con đi chợ tùy thuộc vào người chạy bài phát bài nhanh hay chậm, nếu quân đội nào phát bài chậm thì con ở đầu cuối của đội đó làm con cờ đi chợ; có làng dựng 10 chòi (Tùng Luật) thì mỗi chòi được phát thẻ bài gồm 6 con, ban tổ chức bắt thăm để chọn chòi đi chợ; có làng dựng 9 chòi (Hồ Xá), mỗi chòi được phát 5 thẻ bài, chòi cái 6 con lấy một con đi chợ. Mặc dù hình thức chơi ở một số trong những làng có rất khác nhau, nhưng chơi bài chòi đa phần có hai cách: Mỗi chòi được phát năm hay sáu thẻ bài, chòi cái nhiều hơn nữa một thẻ và lấy thẻ đó làm con cờ đi chợ, mỗi lần chòi nào có thẻ bài trùng với con cờ đó thì đi mỗi lần hai con còn con ở đầu cuối để “chực tới”; Hoặc bộ bài được phân thành hai, một nữa 30 con, ban tổ chức phát cho từng chòi 3 thẻ bài còn 30 con gọi là bài nọc số bài này được đựng trong một ống tre treo cao ở giữa sân, mỗi lần người hô rút bất kỳ một con chòi nào có con cờ trùng với con vừa hô là thắng, thắng đủ ba con là tới. Mỗi lần như vậy thông báo bằng những tiếng mõ.
Muốn đánh bài chòi, người chơi phải đến ban tổ chức để ghi danh và sắp xếp vào Hội bài. Người xem đứng dọc theo những chòi và rạp, làm thành một vòng xung quanh sân khấu. Mỗi ngày trò chơi show kéo dãn từ sáng tới khuya, lúc nào thì cũng rộn ràng âm thanh kèn trống, lôi cuốn thúc giục. Sau một hồi trống khai mạc của ban tổ chức vang lên, người chạy bài mời những người dân chơi bước lên chòi bằng những câu hò:
Mừng ngày Nguyên Đán
Dân làng bè bạn
Khán giả gần xa
Vận may có sẵn đây mà
Ghé vô nhận lấy chậm là tuột tay
Nhanh chân chọn một chòi bài
Vận may ta đến hái lộc tài đầu xuân
Sau khi người chơi đã lên đủ ở những chòi, người chạy bài đặt những ống thẻ lên chiếc khay đến từng chòi. Trên chòi, người chơi rút ngẫu nhiên số quân bài như quy định của luật chơi và chờ đón con đi chợ. Người chạy bài sẽ rút một thẻ bài của bất kỳ mà chưa nêu tên con đó ngay mà sẽ dẫn trò chơi show bằng những câu hát có liên quan đến con cờ dán trên thẻ. Chẳng hạn anh ta hô:
Đầu năm ta thử hên xui
Leo lên chòi bắc ta thử vận may
Cũng là góp tiếng pháo tay
Cho hội bài chòi làng được rộn vang
Mười một chòi đã sẵn sàn
Để nghe con sáu tiền mở số 1 năm.
Như thế con cờ anh ta vừa rút khai cuộc là con sáu tiền, những người dân chơi bài đã biết trên chòi của tớ có những con gì ngay từ ban đầu. Nghe hô “sáu tiền đi chợ”, chòi nào có con sáu tiền thì cốc cốc cốc cho tiếng mõ vang lên báo hiệu. Người chạy bài chạy đến chiếc chòi có sáu tiền. Người trên chòi sẽ trao cho anh ta con sáu tiền thứ hai mình có và đi kèm theo một con cờ khác nữa. Người chạy bài chưa vội công khai minh bạch ngay tên con cờ mới. Anh ta bước ngược, bước xuôi, pha trò những lời lẽ vần điệu có liên quan đến nó. Chẳng hạn đó là con gối anh ta sẽ xướng:Cổ tay em trắng lại tròn
Để cho ai gối mà mòn một bên
Chòi nào có bài trùng với con cờ ấy, đáp lại bằng ba tiếng mõ. Anh ta lại bước đến chòi có tiếng mõ và được người trên chòi trao cho con cờ đó kèm theo một con cờ khác. Anh lại cầm con cờ mới đọc, nói... trong sự hồi hộp chờ đón của mọi người.
Khi chòi nào đó có quân bài tới, người chòi đó reo hò sung sướng, tiếng mõ liên hồi cốc cốc vang lên. Từ rạp chỉ huy, Ban tổ chức cho nổi lên hồi trống chầu báo hiệu có người thắng cuộc và xong một ván bài. Lúc này người chạy bài chạy đi những chòi thu hồi thẻ bài, sau đó bưng đến chòi trúng thưởng chiếc khay đựng tiền thưởng (những suất tiền - xuất đặt thẻ bài) đi đến và trân trọng dâng lên cho chiếc chòi có người thắng cuộc. Thông thường phần thưởng chỉ phát từ 8 đến 10 suất, lưu lại một đến hai suất cho ban tổ chức dùng để ngân sách và sau đó tiếp tục kẻ bước xuống người bước lên chòi chơi ván khác.
Ngoài bài chơi ở chòi, một vài nơi (Hà Trung) tổ chức chơi bài ghế. Cách chơi tương tự như người chơi ngồi trên chòi, ghế được xếp theo hình chữ U. Ban tổ chức ngồi ở chiều ngang chữ U, hai cánh chiều dọc là của hai phe. Mỗi phe 5 người. Tiến trình chơi ra mắt tương tự như lối chơi bài chòi. Hội bài chòi ngày Tết thu hút từ trẻ em đến những ông cụ bà cụ trong làng, những cô những cậu thanh niên, những bà lão miệng nhai trầu móm mém, tất cả ai nấy đều xúng xính trong bộ quần áo mới, đẹp nhất tụ hội xung quanh sân hội Bài chòi. Người ta chơi bài chòi không riêng gì có tìm thú vui vui chơi trong ba ngày Tết mà còn muốn chơi một hội đầu năm, xem vận hên, may đầu năm ra sao, nên đều nô nức đến tham gia chơi bài chòi một cách say mê.
Bài chòi ở Quảng Trị vừa mang trong nó hơi thở nóng hổi của môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường tân tiến, vừa tiềm ẩn vẻ dịu dàng êm ả, duyên dáng của một nét văn hóa truyền thống đầy ý nghĩa. Chính vì thế, Hội Bài chòi đã trở thành nếp sinh hoạt văn hóa, là món ăn tinh thần không thể thiếu được của người dân trong làng, tạo nên không khí vui tươi đầm ấm trong những ngày xuân. Với những giá trị văn hóa đặc sắc đó, kỳ vọng bài chòi ở Quảng Trị sẽ được những cấp những ngành quan tâm hơn thế nữa để bảo tồn và định hướng phát triển.
-
Quảng Trị Chơi bài chòi di sản văn hóa phi vật thể
Bài chòi là trò chơi dân gian mộc mạc, mang hơi thở môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường của hiệp hội dân cư. Và trên hết, bài chòi là ký ức văn hóa, lưu giữ bản sắc của người dân bản xứ. Bài chòi là một trò chơi, trò diễn dân gian thường được tổ chức vào dịp Tết Nguyên Đán ở vùng Nam Trung Bộ mà rõ ràng là từ Huế trở vào đến Ninh Thuận.
Vì là một trò diễn, một sinh hoạt hiệp hội sôi động nằm trong lễ hội Tết Cả (Nguyên Đán), bài chòi qua những biểu lộ của tớ từ thời điểm, thể thức dựng chòi, thể thức chơi, cách hô hát trình diễn… mang tính chất chất hình tượng văn hóa, luôn mê hoặc sự nghiên cứu và phân tích giải thuật hình tượng của những nhà văn hóa học.
Bài chòi đã trở thành nét văn hóa dân gian truyền thống của miền Trung Việt Nam
Cách tổ chức hội Bài chòi ở mỗi địa phương có những điểm riêng, nhưng cũng luôn có thể có những điểm chung giống nhau, từ cách dựng chòi, con cờ, anh Hiệu, trang phục, âm nhạc, hô con cờ, làn điệu, cách chia bài, trao thưởng, cây nêu, nhà hội, treo cờ, trống chiêng, ngày tổ chức, ngày chấm hết trò chơi show…
a) Dựng chòi
Để tổ chức một hội Bài chòi, việc đầu tiên là dựng chòi. Tùy địa phương mà người dân dựng 9 hay 11 chòi theo “Bát quái đồ” hoặc “Thập Can” (ít dựng hơn), phổ biến nhất là 9 chòi. Hiện nay, việc dựng chòi để tổ chức hô/hát Bài chòi có nhiều cải biến, đơn giản hơn chỉ gồm một chòi chính dành riêng cho anh Hiệu, còn sót lại là một vài chòi dành riêng cho những người dân chơi.
Để tổ chức một hội Bài chòi, việc đầu tiên là dựng chòi.
Trước khi dựng chòi, người dân làm lễ cúng đất, xin thổ địa được cho phép động thổ để dựng chòi. Chòi ở Đà Nẵng dựng bằng 4 đoạn tre, có tạo bậc thang trèo lên chòi. Chòi cao bằng nhau, độ 2 mét, có giường tre, lợp hai mái bằng rạ, hoặc tranh, ba bên che kín, phía trước để trống.
Tìm hiểu về Bài chòi
Hai cột gần chỗ ngồi tạo mõ để gõ, thanh giường phía trước gắn một đoạn chuối nhỏ nằm ngang hoặc một chiếc ống nhỏ để cắm cờ tới cho những chòi con. Chòi Trung ương lớn gấp hai chòi con, nằm ở giữa, cuối 2 hàng chòi con, đối diện với nhà Hội, đủ chỗ ngồi cho 5 đến 6 người. Nhà Hội làm ở đầu sân, rộng, có phản ngồi, bàn và ghế để trà nước, rượu, bánh trái và quà thưởng… Khoảng đất trống giữa sân dựng 1 cây nêu bằng tre. Bên gốc cây nêu có cắm cọc, gắn ống đựng những con cờ và anh Hiệu đứng cạnh đó để hô Bài chòi.
b) Bộ Bài chòi
Thẻ bài làm bằng tre, đầu trên bè ra để dán lá bài, đầu dưới vót nhọn. Các chân bài nhuộm nửa xanh nửa đỏ, giống hệt nhau để không phân biệt được, gọi là bộ bài trùng. Con bài làm bằng giấy bời, hình chữ nhật (2 x 8,5cm), in một mặt đồ án biểu trưng cho con cờ và sống lưng phết red color sẫm.
Bộ bài chòi
Bộ thẻ gồm 30 lá bài, được xếp thành 3 pho: Pho Văn, pho Vạn, pho Sách, mỗi pho 10 con cờ:
- Pho Văn: gồm Tráng Hai (Nhì Bánh), Ba Bụng, Tứ Tượng, Ngũ Rún (Ngũ Rốn), Sáu Miểng (Sáu Ghe), Bảy Liễu (Bảy Dây), Tám Miểng, Chín Cu, Chín Gối, Ông Ầm.Pho Vạn: gồm Nhứt Trò (Học Trò), Nhì Bí, Tam Quăng, Tứ Móc (Tứ Gióng), Ngủ Trợt, Lục Trạng, Thất Vung, Bát Bồng, Cửu Chùa, Bạch Huê (Bạch Tuyết).Pho Sách: gồm Nhứt Nọc, Nhì Nghèo, Ba Gà, Tứ Sách, Ngủ Trưa (Ngủ Dụm), Sáu Hột, Bảy Thưa (Bảy Hột), Tám Dây, Cửu Điều, Tứ Cẳng.
Nếu chơi 9 chòi chỉ có 27 cặp, nếu chơi 11 chòi có 33 cặp. Vì vậy, người ta thêm vào 3 con cờ xếp thành ba cặp yêu: Ông Ầm, Cửu Điều và Tứ Cẳng đều red color, khác với những con cờ kia đều màu đen. Tuy nhiên, tên một số trong những con cờ đôi khi có những cách gọi rất khác nhau.
Tìm hiểu về Bài chòi
c) Cách thức hô/hát Bài chòi
Để tổ chức một hội Bài chòi, người ta sẵn sàng sẵn sàng hai ống đựng thẻ bài, ống bằng tre hoặc được làm bằng gỗ, hình tròn trụ. Mỗi ống gồm 30 lá bài trùng nhau từng đôi. Một ống làm bài tỳ và giao cho anh Hiệu để rút thẻ hô con cờ. Còn ống kia để sau mỗi lần anh Hiệu hô con cờ nào thì người lính phụ việc cầm con cờ đó lên để cho những người dân chơi nhìn rõ con cờ vừa tới là gì, rồi treo lên trên cái giá làm bằng tre để ở giữa sân. Ngoài ra, còn sẵn sàng sẵn sàng một bộ thẻ bài gồm 10 thẻ, trên mỗi thẻ có 3 quân bài, tương ứng với 30 quân bài trong bộ Bài chòi sử dụng để hô/hát. Khi những chòi đã có người chơi, mười thẻ bài này được chia (hoặc bán) cho những người dân chơi, một người một thẻ, tương ứng với 3 quân bài.
Người điều khiển hội chơi Bài chòi là anh/chị Hiệu (người hô). Các chòi mua thẻ bài, anh Hiệu hô mở đầu trò chơi show, hát ra mắt về những con cờ trong bộ bài chòi. Anh Hiệu xóc thẻ và bốc con cờ, hát làn điệu bài chòi mang tên con cờ đó, cuối lời hô/hát Hiệu xướng tên thẻ bài cho tất cả mọi người biết.
Mỗi con cờ là một lời hô/hát. Anh/chị Hiệu hô đến khi chòi nào có đúng quân bài Hiệu đang hô thì người chơi gõ mõ hoặc xướng lên báo và nhận được một cây cờ đuôi nheo nhỏ. Người chơi ở chòi nào ăn đủ 3 con (được 3 cờ) như lời Hiệu hô ứng trong tấm thẻ mình được phát thì hô “tới” và gõ một hồi mõ kéo dãn, thời điểm hiện nay trống tum, trống cán ở chòi trung tâm đánh vang lên, nghĩa là người ở chòi đó đã thắng thì chấm hết một ván/hiệp bài và tiếp tục một ván/hiệp bài khác.
Ở những địa phương không còn nghệ nhân hô/hát bài chòi thì họ tổ chức chơi bài chòi với hình thức đơn giản hơn: không còn anh Hiệu mà chỉ có người hô (không hát). Người hô xóc thẻ rồi rút từng con cờ. Mỗi lần rút bài người hô đọc (xướng) to tên con cờ. Người nào có đúng quân bài đó thì xướng lên “ăn rồi” và được trao một cây cờ đuôi nheo nhỏ. Người chơi ăn đủ 3 con (được 3 cờ) thì hô “tới”…
Thông thường trò chơi show từ 8 đến 10 hiệp/ván là hết một hội bài chòi. Điều đặc biệt, trong mỗi một hiệp/ván bài chòi không hát lặp lại lần thứ hai những con cờ đã hô/hát ở ván trước. Nếu ở hiệp/ván sau thì cũng tên con cờ đó nhưng hô/hát lời khác và chỉ lặp lại những từ Ới bạn mình ơi cộng với tên con cờ sắp ra.
d) Anh Hiệu
Một điều rất là đặc biệt trong mỗi hội chơi Bài chòi đó là vai trò của anh Hiệu – người lái hội Bài chòi, được xem là linh hồn của trò chơi show. Hội Bài chòi có sinh động, rôm rả, thu hút người chơi và người xem hay là không phụ thuộc vào tài hô/hát của anh Hiệu. Trong mỗi hội Bài chòi ở Đà Nẵng, Hiệu thường là đôi nam nữ hát đối đáp, thêm vào đó lối pha trò vui nhộn, tung hứng cùng nhau và có ứng tác đặc sắc, tăng thêm tính tiếp xúc với người chơi làm cho hội Bài chòi càng sôi nổi hơn.
Tìm hiểu về Bài chòi
Một anh/chị Hiệu giỏi phải là người hát hay, có tài năng ứng khẩu linh hoạt, hoàn toàn có thể làm trò duyên dáng, có tính vui nhộn, nhanh nhẹn, thuộc hàng trăm bài thơ, bài vè, Hàng trăm câu ca dao; phải biết hát nam, hát khách những làn điệu dân ca đặc trưng của những vùng miền xứ Quảng.
e) Tên gọi và hình vẽ trên lá bài
Tên con cờ là những tên gọi nôm na, tinh nghịch, vui nhộn tiếng Nôm có, tiếng Hán có… mà khi đọc lên rất vui tai, ngộ nghĩnh, đôi lúc tưởng như tục tĩu, thô lỗ, nhưng vẫn rất tự nhiên: bảy giày, bảy sưa, ba gà, ba bụng, nọc đượng, năm rún, ông ầm, bạch tuyết (đôi nơi gọi là bạch huê, có lúc còn gọi là con l…), tứ tượng, ngủ trưa… Có con cờ gợi lên hình ảnh một anh nông dân chây lười, biếng nhác “Ngủ trưa, ngủ trượt”, có con lại gợi lên sự đanh đá điêu ngoa “Đỏ mỏ”, có con lại gợi lên hình ảnh gánh gồng của một đôi gióng nặng nợ “Tứ gióng”.
Tìm hiểu về Bài chòi
Các quân bài ở pho Văn sử dụng những hình vẽ thân mật với lối hình học, có những miếng tròn như bánh xe, đồng tiền hay nửa đồng tiền. Quân bài thuộc pho Vạn thì đều vẽ mặt người. Các quân bài pho Sách lại vẽ những nút tròn nhỏ, giữa vòng tròn có những chấm đen, ngoài ra còn tồn tại những đường gạch ngang rất đều hoàn toàn có thể tưởng tượng như quấn tròn đều đặn bằng dây mây. Ba cặp bài yêu cũng luôn có thể có hình vẽ tương tự. Trên mỗi con cờ không ghi tên, chỉ có hình vẽ làm ký hiệu riêng cho từng con cờ.
f) Bài bản và những làn điệu Bài chòi
Làn điệu hô/hát Bài chòi nhờ vào sáu làn điệu chính: Xuân nữ cổ, Xuân nữ mới, Cổ bản, Xàng xê cũ (lụy), Xàng xê mới (dựng), Hồ quảng (còn được gọi là hò quảng). Bài chòi xuân nữ: tha thiết trữ tình, thích phù phù hợp với lối tự sự giãi bày tâm trạng; Bài chòi xuân nam trong sáng khỏe khắn; Bài chòi xàng xê, buồn bã, bi thảm; Bài chòi Hồ quảng tươi tắn, phấn khởi.
Ở Đà Nẵng, Bài chòi còn tiếp thu những làn điệu khác: hò khoan, hát ru, vọng kim lang, vè quảng lý thương nhau, hò giã vôi, hoa chúc, những điệu lý như: lý hò hê, lý tình tang, lý vọng phu, lý vãi chài… Cộng với ảnh hưởng của lối hát lối nói tuồng mà hình thành nên những làn điệu bài chòi rất độc đáo. Bài chòi ở Đà Nẵng mang đậm tính dân gian và tích hợp được nhiều âm giai, âm hưởng của dân ca Quảng Nam, đặc biệt là lối vừa hô bài chòi, vừa hát.
Nghệ thuật diễn xướng cũng đóng một phần quan trọng làm ra thành công của một hội Bài chòi. Trong phần diễn xướng đa phần là xướng, gồm có: nói lối, xuống hò và hát.
Nói lối: là hình thức mở đầu trong Bài chòi, nói có vần, có lối những bài thơ dân gian, hát tự do, không nhịp điệu, không tiết tấu. Mở đầu hội Bài chòi không phải lúc nào thì cũng nói lối, mà hoàn toàn có thể có nhiều cách thức rất khác nhau: nói lối xuống hò vào hát, không xuống hò vào hát, không nói lối vào hát ngay, nói thường vào hát.
Xuống hò: sau nói lối là xuống hò, đóng vai trò lấy hơi, để ổn định điệu thức hoặc để “kết đoạn” sau một đoạn hát.
Hát (hô): hát Bài chòi từ lối chơi từ từ trở thành một hình thức diễn xướng dân ca, dùng thơ lục bát, lục bát biến thể, song thất lục bát, thơ mới… Hát trên nền ngũ cung hơi nam giọng oán, với những làn điệu truyền thống Xuân nữ, Cổ bản, Xàng xê, Hồ quảng… những câu hoàn toàn có thể ngắn, giản dị như những câu đố vui hoặc hoàn toàn có thể dài mang tính chất chất chất tự sự, trữ tình…
g) Về thể thơ, kết cấu và ngôn từ
Bài bản của lời hô/hát Bài chòi đang thực hành ở Đà Nẵng là những bài thơ bốn chữ, năm chữ theo điệu vè và phổ biến nhất là thơ lục bát (6/8), lục bát biến thể, song thất lục bát.
Về kết cấu lời hô/hát Bài chòi thường được sáng tác theo một khuôn mẫu, đồng thời, có sự sáng tạo thêm trong từng thực trạng của anh Hiệu. Bên cạnh đó lời ca bài chòi còn tồn tại kết cấu một vế đơn giản, và kết cấu hai vế theo dạng ca dao đố – giải.
Về ngôn từ, thổ âm địa phương được biểu lộ rõ nét trong lời hô/hát Bài chòi của anh Hiệu ở Đà Nẵng, đó là tiếng nói của người Quảng Nam. Ngôn ngữ trong lời hô/hát Bài chòi giàu tính hình tượng, mang tính chất chất tự sự và trữ tình cao, tạo sự liên tưởng cho những người dân nghe để đoán định con cờ sắp ra và hiểu được nội dung lời ca bài chòi diễn đạt nội dung gì.
h) Về tiết tấu và âm nhạc Bài chòi
Về tiết tấu, chỉ có nhịp đôi đều đặn hay nhịp ba bỏ một nhịp, nhưng cũng hoàn toàn có thể biến tấu.
Âm nhạc Bài chòi là thành phần quan trọng tạo ra phong cách Bài chòi ở mỗi vùng miền. Nhìn chung, ở Đà Nẵng nói riêng và Quảng Nam nói chung về âm nhạc Bài chòi có hai hình thức là nhạc hát (Hô Thai/Hô Bài Thai) và dàn nhạc đệm cho hát.
Về động tác sử dụng trong nghệ thuật và thẩm mỹ hô/hát Bài chòi đa phần là những động tác in như trong nghệ thuật và thẩm mỹ hát tuồng, ngoài ra, còn tồn tại những điệu như múa sắc bùa, lục cúng, bát dạo…
i) Về nội dung lời hô/hát Bài chòi
Trong lời hô/hát của anh Hiệu, hoàn toàn có thể phát hiện được những lời tự sự về sinh hoạt hằng ngày, lao động sản xuất, ca tụng tình làng nghĩa xóm, cách đối nhân xử thế, hay phê phán những thói hư tật xấu ở đời…
Có thể nói, hô hát Bài chòi đầu Xuân là một trong những nét văn hoá truyền thống dân gian rất độc đáo và mang tính chất chất đặc trưng của vùng đất và con người xứ Quảng nói chung và Đà Nẵng nói riêng.
Tìm hiểu về Bài chòi
Nghệ thuật Bài chòi ở Đà Nẵng mang đậm chất sân khấu nhỏ, đầy tính ngẫu hứng, thể hiện cốt cách, đặc trưng văn hóa của dân cư địa phương, lưu giữ phương ngữ, phong tục, tập quán trong những câu hô/hát Bài chòi. Sinh hoạt Bài chòi là một hình thức vui chơi độc đáo của người dân vào dịp Tết, lễ hội đình làng, lễ cúng tiền hiền hay lễ hội Cầu ngư,… trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của những tầng lớp nhân dân ở khu vực miền Trung nói chung và Đà Nẵng nói riêng. Sinh hoạt Bài chòi mang tính chất chất hiệp hội cao trong diễn xướng và thưởng thức, góp thêm phần tăng tính đoàn kết, cố kết hiệp hội, đưa con người xích lại gần nhau hơn, góp thêm phần tăng cường sự đoàn kết, ổn định của xã hội. Nghệ thuật Bài Chòi còn thể hiện tính nhân văn ở nhiều khía cạnh rất khác nhau, như: tình phụ mẫu, tình thầy trò, chồng vợ, sự hiếu nghĩa…, giáo dục con người về đạo đức, nhân cách sống, tình yêu quê hương, đất nước, tình yêu đôi lứa,… hướng con người đến những giá trị, những chuẩn mực đạo đức cao đẹp.
CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI CHƠI BÀI CHÒI
Muốn đánh bài chòi, người chơi phải đến ban tổ chức để ghi danh và sắp xếp vào Hội bài. Người xem đứng dọc theo những chòi và rạp, làm thành một vòng xung quanh sân khấu. Mỗi ngày trò chơi show kéo dãn từ sáng tới khuya, lúc nào thì cũng rộn ràng âm thanh kèn trống, lôi cuốn thúc giục.
Sau một hồi trống khai mạc của ban tổ chức vang lên, người chạy bài mời những người dân chơi bước lên chòi bằng những câu hò:
Mừng ngày Nguyên ĐánDân làng bè bạnKhán giả gần xaVận may có sẵn đây màGhé vô nhận lấy chậm là tuột tayNhanh chân chọn một chòi bài
Vận may ta đến hái lộc tài đầu xuân
Sau khi người chơi đã lên đủ ở những chòi, người chạy bài đặt những ống thẻ lên chiếc khay đến từng chòi.
CÁCH CHƠI BÀI CHÒI CHI TIẾT
Trên chòi, người chơi rút ngẫu nhiên số quân bài như quy định của luật chơi và chờ đón con đi chợ. Người chạy bài sẽ rút một thẻ bài của bất kỳ mà chưa nêu tên con đó ngay mà sẽ dẫn trò chơi show bằng những câu hát có liên quan đến con cờ dán trên thẻ. Chẳng hạn anh ta hô:
Đầu năm ta thử hên xuiLeo lên chòi bắc ta thử vận mayCũng là góp tiếng pháo tayCho hội bài chòi làng được rộn vangMười một chòi đã sẵn sàn
Để nghe con sáu tiền mở số 1 năm.
Như thế con cờ anh ta vừa rút khai cuộc là con sáu tiền, những người dân chơi bài đã biết trên chòi của tớ có những con gì ngay từ ban đầu. Nghe hô “sáu tiền đi chợ”, chòi nào có con sáu tiền thì cốc cốc cốc cho tiếng mõ vang lên báo hiệu.
Tìm hiểu về Bài chòi
Người chạy bài chạy đến chiếc chòi có sáu tiền. Người trên chòi sẽ trao cho anh ta con sáu tiền thứ hai mình có và đi kèm theo một con cờ khác nữa. Người chạy bài chưa vội công khai minh bạch ngay tên con cờ mới. Anh ta bước ngược, bước xuôi, pha trò những lời lẽ vần điệu có liên quan đến nó. Chẳng hạn đó là con gối anh ta sẽ xướng:
Cổ tay em trắng lại tròn
Để cho ai gối mà mòn một bên
Chòi nào có bài trùng với con cờ ấy, đáp lại bằng ba tiếng mõ. Anh ta lại bước đến chòi có tiếng mõ và được người trên chòi trao cho con cờ đó kèm theo một con cờ khác. Anh lại cầm con cờ mới đọc, nói… trong sự hồi hộp chờ đón của mọi người.
Tìm hiểu về Bài chòi
Khi chòi nào đó có quân bài tới, người chòi đó reo hò sung sướng, tiếng mõ liên hồi cốc cốc vang lên. Từ rạp chỉ huy, Ban tổ chức cho nổi lên hồi trống chầu báo hiệu có người thắng cuộc và xong một ván bài. Lúc này người chạy bài chạy đi những chòi thu hồi thẻ bài, sau đó bưng đến chòi trúng thưởng chiếc khay đựng tiền thưởng (những suất tiền – xuất đặt thẻ bài) đi đến và trân trọng dâng lên cho chiếc chòi có người thắng cuộc. Thông thường phần thưởng chỉ phát từ 8 đến 10 suất, lưu lại một đến hai suất cho ban tổ chức dùng để ngân sách và sau đó tiếp tục kẻ bước xuống người bước lên chòi chơi ván khác.
Nguồn: thegioidisan
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Bài chòi là gì
Post a Comment