Review Người con trai đến phòng em chiều thu
Thủ Thuật Hướng dẫn Người con trai đến phòng em chiều thu 2022
Lê Bình Nguyên đang tìm kiếm từ khóa Người con trai đến phòng em chiều thu được Update vào lúc : 2022-12-10 14:02:05 . Với phương châm chia sẻ Kinh Nghiệm Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi đọc Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.
“Em Tp Hà Nội Thủ Đô” của Trần Trung Tín được chụp lại tại triển lãm Bi kịch sáng sủa, năm 2013
Những hình ảnh của thành phố có một vị trí quan trọng trong thơ Lưu Quang Vũ. Dù hoàn toàn có thể được quy chiếu về một địa danh rõ ràng như Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng hay chỉ là một không khí phiếm chỉ thì thành phố, với những nơi chốn, địa điểm, hình tượng của tớ như đường phố, quán xá, nhà ga, cửa hiệu… đã được tái trình hiện trong thơ Lưu Quang Vũ với một mỹ cảm đặc biệt. Bài viết này tập trung phân tích mỹ cảm ấy trong những sáng tác của Lưu Quang Vũ ở thập niên 1970. Đó là thời điểm mà trận chiến tranh phủ rộng rộng rãi ra ra miền Bắc, đặt Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng ở trong tình trạng không an tâm thường trực. Đó cũng là lúc đời sống thành viên của nhà thơ có nhiều dịch chuyển, đổ vỡ; những hình ảnh của thành phố xuất hiện dày đặc trong thơ Lưu Quang Vũ, trở thành sự phóng chiếu những trải nghiệm riêng tư của tác giả, vì thế, chúng hoàn toàn có thể là chìa khóa để Open vào thế giới nghệ thuật và thẩm mỹ Lưu Quang Vũ ở quá trình u uẩn, gai góc nhất nhưng cũng là quá trình nhà thơ đến độ chín trong phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ của ông.
Thành phố không bao giờ chỉ tồn tại như một đơn vị hành chính hay một địa đanh trên map mà nó còn giữ một địa vị đặc biệt trong khối mạng lưới hệ thống hình tượng của một nền văn hóa. Như một thực thể văn hóa, thành phố hoàn toàn có thể được tiếp cận như một diễn ngôn. Theo đó, thành phố được hiểu là kết quả của một quá trình tạo nghĩa thông qua những thực hành văn hóa trong những ngữ cảnh nhất định. Diễn ngôn về thành phố thường được đưa về những đối cực. Hoặc, nó được xem như thể hiện thân của quốc gia, thậm chí là sự việc phóng chiếu, là hình ảnh lý tưởng của quốc gia; hoặc, nó lại là không khí mở ngỏ cho con người thành viên, nơi con người giải phóng bản thân mình ra khỏi nhiều ràng buộc về cả thể xác lẫn tinh thần. Hoặc, nó là hình tượng của một sự quy hoạch cảnh sắc, tổ chức xã hội theo một trật tự của ý chí con người, đối lập với trật tự của Thượng đế; hoặc, nó là thế giới của những hoạt động và sinh hoạt giải trí, xê dịch không ngừng nghỉ, của những hỗn độn, bất định, lệch chuẩn cùng với những trải nghiệm không an tâm trong thế giới tinh thần con người. Vừa công cộng vừa riêng tư, vừa khuôn mẫu vừa nổi loạn, thành phố luôn từ chối là một ký hiệu đơn nghĩa.
Phải đến thời kỳ thuộc địa, ở Việt Nam mới xuất hiện những thành phố mang dáng dấp tân tiến như Tp Hà Nội Thủ Đô, Sài Gòn,… Dù chưa phải là những đô thị điển hình, nhưng thành phố thuộc địa quả thật một kiểu kiến trúc mới, một không khí xã hội mới với nhiều khác lạ về diện mạo và tính chất so với làng xã nông nghiệp truyền thống, thậm chí so với chính kinh đô dưới những triều đại phong kiến. Bài thơ “Sông Lấp” của Trần Tế Xương hoàn toàn có thể xem là một trong số tác phẩm văn học sớm nhất ghi lại buổi đầu của quá trình đô thị hóa ở nước ta dưới thời thuộc địa. Tuy chỉ là một bài thơ tứ tuyệt nhưng “Sông Lấp” đã phác thảo được những tái tạo nghiêm trọng về cảnh sắc hoàn toàn có thể ví như một thực tại “bãi tắm biển hóa nương dâu” ra mắt với tốc độ nhanh gọn, làm cho những người dân dân thuộc địa không khỏi ngỡ ngàng. Thành phố thuộc địa ban đầu là kết quả từ một quá trình cưỡng bức văn hóa, bị nhìn nhận như thể một không khí nơi những giá trị truyền thống bị đảo lộn và do đó đáng bị phê phán, song từ từ, theo thời gian, được phát hiện như một không khí rộng rãi hơn so với không khí xã hội truyền thống, nơi mở ra những thời cơ, những điều kiện khả thể mới, có sức mê hoặc, cám dỗ nhất định. Thay vì cự tuyệt nó, con người đầu thế kỷ XX khởi đầu hướng tới việc thích nghi với thành phố. Những địa điểm, nơi chốn của thành phố – nhiều trong số đó chỉ hình thành dưới tác động của hai cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp – dần trở nên quen thuộc như đường phố, nhà ga, khu dã ngoại khu vui chơi vui chơi công viên, vườn thú, nhà thời thánh, trường học… Chúng đi vào những diễn ngôn văn chương nghệ thuật và thẩm mỹ, được khoác cho những ý nghĩa mà chỉ con người tân tiến mới thấy. Chẳng hạn, đường phố được xem là một không khí dân chủ khiến con người tân tiến hào hứng, say mê vì ở đó, con người thành viên được thoát khỏi nhiều ràng buộc để tự lựa chọn, thậm chí một lựa chọn có vẻ như như phi mục tiêu: “Tôi là khách bộ hành phiêu lãng/Đường trần gian xuôi ngược để rong chơi” (Thế Lữ). Song, đúng như nhận xét của Đỗ Lai Thúy, nó cũng hoàn toàn có thể “vô danh hóa con người”, “xóa nhòa đậm cá tính bởi những thoáng chốc và bèo bọt của nó”[1]. Một ông đồ thất thế trên vỉa hè, hiện hữu mà như vô hình trước những bước chân vội vã của người qua đường là hình ảnh gợi xót xa về sự phù du của nhân sinh, nhưng xa hơn, nó hoàn toàn có thể còn khơi động nỗi không an tâm của con người khi sống trong nhịp điệu phố phường.
Cuộc kháng chiến toàn quốc năm 1946 đã tạo ra sự thay đổi trong cách kiến thiết diễn ngôn về thành phố. Thay vì là một không khí Open cho những trải nghiệm thành viên, giờ đây nó được mô tả như thể tiêu điểm của quốc gia, dân tộc bản địa. Chỉ cần đọc lại ca từ bài hát “Người Tp Hà Nội Thủ Đô” (1947) của Nguyễn Đình Thi – một trong những tác phẩm ra đời sớm nhất sau ngày toàn quốc kháng chiến, hoàn toàn có thể thấy Tp Hà Nội Thủ Đô được diễn đạt như một cấu trúc quy tâm: nó là tâm điểm của tất cả đất nước, nơi “lắng hồn núi sông ngàn năm”, nơi “Việt Nam yêu dấu ngả soi bóng sông Hồng Hà”. Các trung tâm trong bức tranh Tp Hà Nội Thủ Đô mà Nguyễn Đình Thi vẽ bằng ngôn từ là những nơi chốn, địa điểm, kiến trúc đã trở thành hình tượng lịch sử ngàn năm: Hồ Gươm, Hồ Tây, Tháp Rùa (sau này, diễn ngôn về thành phố của cục phận văn chương nghệ thuật và thẩm mỹ cách mạng sẽ dung nạp thêm những hình tượng của thời đại mới như quảng trường Ba Đình hay nhà máy sản xuất, công trường thi công, nhà cao tầng – thành tựu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội nhưng đồng thời cũng hiện thân cho niềm tự tôn của con người khi thiết lập một trật tự mới, tạo ra một cảnh sắc mới phi thường bằng ý chí và sức mạnh mẽ và tự tin của tớ). Đường phố trong bài hát của Nguyễn Đình Thi vẫn gợi lên không khí của đời sống thị dân: “Tp Hà Nội Thủ Đô vui sao/Những cửa đầu ô/…Sống vui phố hè/Bồi hồi chàng trai/Những đôi mắt nào/Quanh co, rộn ràng Đồng Xuân/Xanh tươi bát ngát Tây Hồ/Hàng Đào ríu rít Hàng Đường, Hàng Bạc, Hàng Gai…” Song nó đã mang tính chất chất chất của con phố toàn dân, của không khí quy tụ hàng hàng lớp lớp con người, nó đông đúc, náo nức kiểu không khí sử thi chứ không hề là một con phố dành riêng cho “khách bộ hành phiêu lãng”, đơn độc, lạc loài nơi phố xá. Thành phố trong văn chương cách mạng được bồi đắp nhiều ý nghĩa lịch sử gắn với quốc gia, dân tộc bản địa, vì thế, tính chất đô thị của nó, đặc biệt là những khía cạnh móc nối với trải nghiệm thành viên của con người, bị mờ đi, thậm chí bị xóa bỏ.
Trong thơ Lưu Quang Vũ, cũng hoàn toàn có thể nhận thấy một mỹ cảm sử thi về thành phố như vậy thể hiện ở một vài sáng tác. Bài “Chưa bao giờ”, viết vào tháng 4 năm 1967, khi Mỹ đã mở rộng trận chiến tranh phá hoại ra miền Bắc, là một ví dụ. Kết cấu bài thơ là sắp đặt cận kề hai hình ảnh tương phản nhau của Tp Hà Nội Thủ Đô: một Tp Hà Nội Thủ Đô với nhịp điệu đời thường hiền hòa, yên ả với những “quầy hợp tác bán rau non”, “hoa ngoại ô” ùa vào phố phường, chuông tàu điện leng keng… và một Tp Hà Nội Thủ Đô đã nếm trải bom đạn, nơi “đường phố của ta dàn thành thế trận”, luôn sẵn sàng trong tình trạng chiến đấu với quân địch. Hai hình ảnh Tp Hà Nội Thủ Đô tương phản ấy, thực chất, lại nâng đỡ lẫn nhau, làm cho thành phố trong bài thơ bình yên và vững chãi, dịu dàng êm ả và hiên ngang, trữ tình và hào hùng. Chùm “Sông Hồng” mang dáng dấp của một trường ca, trong đó, hai khúc ca “Hồi ức của một nghĩa binh già” và “Lời từ giã của Trung đoàn thủ đô” tái tạo lại hai thời khắc lịch sử quan trọng của Tp Hà Nội Thủ Đô – thời điểm Hà thành thất thủ trước thực dân Pháp năm 1882 và ngày Trung đoàn Thủ đô rút khỏi Tp Hà Nội Thủ Đô ngày đông năm 1946, đánh dấu sự khởi đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp (1946-1954). Lưu Quang Vũ muốn từ lịch sử của thành phố để suy ngẫm về sự thăng trầm của lịch sử dân tộc bản địa – một nguồn cảm hứng quan trọng trong thơ ông. Để khắc họa vẻ sử thi của Tp Hà Nội Thủ Đô, Lưu Quang Vũ khai thác triệt để thủ pháp lấy toàn cảnh, tức là nỗ lực nắm bắt đại cảnh, làm nổi bật những cảnh tượng hoành tráng, bề thế bằng lối liệt kê hay những dạng thức trùng điệp, để ý quan tâm tạo điểm nhấn bằng những hình ảnh hùng vĩ, kinh hoàng: “Tp Hà Nội Thủ Đô đêm nay nhắc gọi/ ra đi ngày hôm nay để mãi mãi trở về/ mưa bay lồng lộng bờ đê/Tp Hà Nội Thủ Đô nhòe trong nước mắt/Tam Đảo sau sống lưng sừng sững/Việt Bắc chiến khu bát ngát/Hồng Hà cuồn cuộn réo sôi/chỉ xuống dòng sông đỏ rực/tất cả chúng ta thề sẽ trở về”.
Tuy nhiên, đến quá trình trong năm 1970, thi pháp về thành phố trong thơ Lưu Quang Vũ có sự thay đổi quan trọng. Màu sắc sử thi hầu như không hiện hữu trong cách nhà thơ tạo hình về thành phố. Sự thay đổi này, như đã nói ở trên, hoàn toàn có thể một phần do cuộc trận chiến tranh ngày càng trở nên quyết liệt và một phần khác, do nhiều biến cố trong đời sống thành viên của nhà thơ dẫn đến những lầm lỡ, phiền toái, rạn nứt. Từ chỗ là một nhà thơ trẻ được để ý quan tâm, được ái mộ, Lưu Quang Vũ trở thành một kẻ ngoại biên. Vương Trí Nhàn – một người bạn của Lưu Quang Vũ – đã nói về nhà thơ ở thời điểm ấy: “Báo chí không in thơ Vũ nữa. Vũ rơi vào tình thế cô độc, hầu như lạc lõng giữa dòng người sôi nổi.”[2] Trong cái nhìn của Vương Trí Nhàn, hình ảnh của Lưu Quang Vũ là “hình ảnh của một kẻ long đong giữa cuộc sống vô định.”[3] Thành phố, dù là thành phố thời chiến đi nữa, vẫn cứ còn những ngóc ngách, không khí để kẻ bên lề nương náu, được cho phép hắn được tạm dừng, ngồi lại để ngắm nhìn và thưởng thức, nghiền ngẫm mọi thứ hay để mặc hắn thong thả không mục tiêu. Sở dĩ thành phố dung nhận một Lưu Quang Vũ bị ngoại biên hóa lúc đó vì xét đến cùng, nó vẫn mang trong mình bản chất của một không khí nới lỏng nhiều ràng buộc nhờ tính chất của một môi trường tự nhiên thiên nhiên thị dân còn được bảo lưu ít nhiều.
Diện mạo phản sử thi của thành phố trong thơ Lưu Quang Vũ hoàn toàn có thể thấy ngay ở mảng màu u trầm mà ông sử dụng để miêu tả nó. Thành phố của Lưu Quang Vũ là thành phố nghèo, thành phố nghèo, quán nghèo: “Khu phố nghèo lụp xụp ta qua/ Những cô nàng ngã vào đêm tội lỗi/ Những mụ già đen tối/ Ngồi bên hè vá áo mặt âm u” (“Những đêm hoa vàng”); “Biết nói gì nữa em, cô nàng hoang/ Của hải cảng tối/ Của tấm chăn nghèo thời trận chiến tranh phá hoại/ Của nỗi buồn nội chiến” (“Chiều cuối”); “Thành phố đầy bụi bặm bụi bờ/ Những mặt người lì nhẵn chen nhau” (“Có những lúc”), “Thành phố thời anh mười bảy tuổi/ Viển vông, cay đắng, u buồn” (“Nửa đêm tới thành phố lạ gặp mưa”)… Đó không hề là một hình ảnh của một đời sống đạm bạc nhưng ánh lên một vẻ đẹp bình dị, yên ả, trong sáng mà Lưu Quang Vũ từng khắc họa trong những bài thơ ở quá trình trước như “Phố ta”, “Vườn trong phố”… Trái lại, thành phố như một khung hình đang mang thương tích bởi trận chiến tranh mà vẫn phải tiếp tục gồng lên để chịu đựng sự khắc nghiệt chưa tạm dừng của nó. Thành phố là một thế giới của những con người rệu rã, nhọc nhằn, mệt mỏi. Trong thành phố của Lưu Quang Vũ, ta nhìn thấy những “Em gái mười lăm đã không không đủ nữ/ Dưới mái tóc quăn trơ trụi vai gầy” (Những tuổi thơ); “Đám người bán máu xanh gầy/ Co ro chờ ngoài bệnh viện” (Nửa đêm tới thành phố lạ gặp mưa); “Lão ăn mày mù thổi sáo/ Điệu gọi hồn âm u” (“Chiều cuối”), “Chỉ anh điên vẫn đứng sững ngoài đường/ Thân tiều tụy ôm mặt cười lặng lẽ” (“Quán cafe ngoại ô”); ta nghe thấy “Tiếng bán mua tiếng cãi chửi ồn ào/ Những nhà cửa nhỏ nhoi những mặt người bụi bẩn” (“Từ biệt”); “Bà già bán thông phong bóng đèn/ Ca thán về thời buổi khó…Ai cười lên ha hả/ Giễu một người ngã xe” (“Ngã tư tháng Chạp”)… Đó là những hình ảnh, âm thanh mà thành phố trong diễn ngôn sử thi từ chối kết nạp vì chúng có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn phá vỡ sự cố kết đến mức hoàn tất của nó: một thành phố của những khung hình khỏe mạnh hiện thân cho những phẩm chất đạo đức và lý tưởng thời đại không thể nghi ngờ… Những hình ảnh, âm thanh của thành phố mà Lưu Quang Vũ ghi lại quyến rũ thương nhưng có lẽ rằng xa hơn thế, chúng hé lộ một thực tại không an tâm bởi sự rã rời, nứt rạn của nhiều giá trị nền tảng trong đời sống thường nhật. Thơ về thành phố của Lưu Quang Vũ hướng tới những góc khuất của đời sống thường nhật mà diễn ngôn thời chiến thường tìm cách loại trừ bởi tính chất phản anh hùng của chúng. Nói khác đi, thành phố trong thơ Lưu Quang Vũ là một thành phố ngoại biên (trong tương quan với thành phố sử thi mà văn chương cách mạng xây dựng) được nhìn từ con mắt của một kẻ cũng đang ở vị thế ngoại biên mà ông đã tự họa không ngần ngại: “Tôi xấu xí mù lòa như đứa trẻ mồ côi” (“Có những lúc”); “Rách rưới, bơ phờ, cô độc… Hắn không phải là tấm hình đẹp trong sách/ Hắn chỉ là hàng phố nghèo lấm đất…” (“Người con giai đến phòng em chiều thu”)… Thành phố nghèo, buồn, lầm lụi, tiềm tàng không an tâm ấy đó đó là sự việc phóng chiếu cái tôi của Lưu Quang Vũ.
Một mày mò sâu hơn về thành phố của Lưu Quang Vũ đòi hỏi phải để ý quan tâm đến sự tái trình hiện những địa điểm, nơi chốn gắn với nó trong thơ ông. Có thể nói động hướng chủ yếu trong thơ Lưu Quang Vũ là link những nơi chốn, địa điểm ấy với những trải nghiệm riêng tư và miêu tả chúng trong mỹ cảm thị dân vốn bị kìm nén bởi quá trình tái tạo tư sản bắt nguồn từ năm 1954 và sự chi phối của chủ nghĩa tập thể thời chiến. Trước hết, thơ Lưu Quang Vũ đem đến một diện mạo khác cho đường phố. Nếu đường phố trong thơ ca sử thi là không khí trảy hội, quy tụ toàn dân, không khí cho việc diễu hành biểu dương lực lượng thì giờ đây, trong thơ Lưu Quang Vũ, nó là không khí thong thả của người bộ hành cô độc. Con người trong thế giới sử thi không thong thả vì đó là thế giới tất định, hơn thế nữa, con người ấy luôn đi cùng đội ngũ, đồng hành cùng đoàn thể. Trong khi đó, thong thả là động thái con người xé lẻ khỏi tập thể, vì thế, trở nên đơn độc hay mất định hướng giữa đường phố vắng lặng hay xa lạ: “Tôi chán cả bạn bè/ Mấy năm rồi họ chẳng nói được câu gì mới/ Tôi bỏ ra đi, họ ngồi ở lại/ Tôi đi một mình trong phố vắng ban đêm” (“Có những lúc”); “Người đàn bà mặc áo mưa xám/ Đội mũ nồi đàn ông/ Đi thong thả những thành phố/ Những bờ bể chênh vênh kè đá/ Những nhịp cầu những cửa kính mù sương” (“Thơ viết về một người đàn bà không mang tên II), “Đêm nay, tôi chẳng biết lối về/ Phía nào thì cũng hàng rào trước mặt/ Thế giới có bao nhiêu tường vách/ Ngăn cản con người đến với nhau” (Mấy đoạn thơ…)… Motif thong thả trong thơ Lưu Quang Vũ khác với motif phiêu bạt, giang hồ trong thơ lãng mạn ở chỗ nhân vật trữ tình bị số lượng giới hạn trong không khí thành phố thay vì xê dịch tới một xứ sở, nơi chốn xa xôi nào khác: “Muốn lên tàu đi đâu thật xa/ Nhưng nhà ga đã sụp” (“Ngã tư tháng Chạp”). Nỗi không an tâm trong trải nghiệm thong thả giữa thành phố của Lưu Quang Vũ một phần quan trọng bắt nguồn từ nhận thức của ông về một thế giới đang hoặc thuận tiện và đơn giản bị mất đi ý nghĩa. Đó là thế giới nơi những tên gọi phố phường đã trở thành những ký hiệu rỗng: “Phố Hàng Buồm đã chẳng còn buồm/ Phố Hàng Lược chẳng còn ai bán lược/ Phố Hàng Bạc những người dân thợ bạc/ Đã chết cùng đêm hội rất lâu rồi/ Chợ Mơ không hề mơ…” (“Không đề I”), thế giới nơi nhân vật trữ tình nhận ra cái hư vô – thứ mà thời đại Lưu Quang Vũ cấm kỵ nhất – là thứ con người phải giáp mặt: “Không vị thần nào để tin/ Không quỷ ma nào để sợ…/ Không có cả một nỗi buồn để khóc/ Cũng chẳng có chiến lũy nào để chết/ Chúng ta làm gì cho hết buổi chiều nay?” (“Không”). Trong thành phố của Lưu Quang Vũ, mưa trở thành hiện tượng kỳ lạ dễ làm con người lo ngại chính bới nó hoàn toàn có thể xóa bỏ ý nghĩa của mọi thứ. Đúng như cảm nhận của Vương Trí Nhàn: “Ở anh (tức Lưu Quang Vũ – T.N.H), mưa đã cho tất cả chúng ta biết sự trôi qua của thời gian mà con người bất lực, không sao níu kéo nổi. Mưa làm cho hiện tại trở nên vô nghĩa và tương lai trở nên lờ mờ, không xác định”[4]: “Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa/ Xóa nhòa hết những điều em hứa” (“Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa”); “Mưa kinh hoàng trên đường phố trên mái nhà/ Như thác trắng vỡ tan như bạc của trời như bước chân của ký ức/ Em vuốt nước mưa chảy ròng trên mặt/ Ngoảnh đầu nhìn về đâu?…/ Làm sao anh biết được/ Điều ta tìm ẩn hiện nơi đâu/ Mỗi con người một vật thể đơn độc/ Nhìn rõ nhau qua cửa kính trống trơn/ Nhưng không thể nghe nhau không thể nói…” (“Mưa kinh hoàng trên đường phố trên mái nhà”); “Cánh hoa nhòe trong mưa tơi tả/ Như những khuôn mặt rất lâu rồi không hề ai nhớ nữa” (“Mặt trời trong nước lạnh”)…
Quán xá là một nơi chốn mang dấu tích đặc biệt trong thơ Lưu Quang Vũ. Chưa có một khảo cứu nào về ý nghĩa văn hóa của nó trong đời sống vật chất và tinh thần của người Việt nhưng hoàn toàn có thể thấy sau những tái tạo về cảnh sắc và tổ chức xã hội Tính từ lúc 1954, quán xá là không khí khan hiếm còn sót lại trong thành phố dành riêng cho những thành viên lẻ bầy, chúng là nơi chốn riêng tư, thậm chí một không khí dân chủ nhỏ hẹp. Trong thơ Lưu Quang Vũ, quán xá là không khí nơi còn giữ được đôi nét phong lưu của đời sống thị dân. Đó là những tiệm cafe với cửa kính, chiếc máy hát, tranh sơn dầu… Nhìn rộng ra, những địa điểm, nơi chốn và hiện vật của lối sống đô thị vẫn hiện hữu, dù ít ỏi, trong thời chiến như rạp phim, nhà hát, những cuốn sách, những ca khúc nước ngoài…có lẽ rằng là những tác nhân mở rộng tâm thức con người, nhen nhóm không riêng gì có “những giấc mơ êm đềm” mà còn cả “những giấc mơ nổi loạn”, mặc kệ sự khắt khe của chủ nghĩa tập thể thời chiến trong việc trấn áp tinh thần. Không gian còn giữ lại nét phong lưu của đời sống thị dân ấy làm nền để Lưu Quang Vũ khắc họa hình tượng người phụ nữ – đối tượng trữ tình của ông. Hình tượng nữ trong thơ ông toát lên một nét trẻ đẹp u uẩn sang trọng nhưng không phong thái, thân mật nhưng vẫn có gì đó khó nắm bắt: “Người đàn bà chơ vơ/ Đi vòng quanh chiếc đĩa hát khổng lồ/ Trong bản nhạc đợi chờ của Gríc/ Gương mặt đẹp chập chờn sau lọ mực/ Khi âm thầm tôi viết những dòng thơ” (“Thơ tình viết về một người đàn bà không mang tên I”); “Trong tiệm cafe, bài hát về một người đàn bà cầm trái táo/ Người đàn bà mặc áo xanh đi dưới biển lá cây vàng…/ Năm tháng và tuổi trẻ đi qua/ Mắt em buồn hoang vắng…” (“Mưa kinh hoàng trên đường phố trên mái nhà”)…
Thành phố dù được cho phép con người đơn độc nương náu nhưng như đã nói, nó vẫn cứ là không khí số lượng giới hạn, không làm khuây được những xáo động không an tâm trong nội tâm nhà thơ. Khát vọng giải thoát số lượng giới hạn trong thơ Lưu Quang Vũ được mã hóa thành khối mạng lưới hệ thống hình tượng không khí cao rộng đối lập với thành phố theo cả trục ngang (“biển”, “chân trời”) và trục dọc (“khung trời”, “mây trắng”). Đến lượt mình, những hình tượng không khí cao rộng ấy lại là sự việc mã hóa một phạm trù thẩm mỹ mà Lưu Quang Vũ xác lập cho riêng mình – cái vô biên. Ngay cả trong những ngày tháng nhiều dày vò, dằn vặt nhất, sự hướng tới cái vô biên vẫn là một khắc khoải thường trực ở Lưu Quang Vũ: “Bỏ phường phố bỏ dòng sông anh tìm đến biển/ Dù muộn mằn dù tê dại bàn chân/ Trước mắt ta là khoảng chừng vô cùng/ Mặt trời như cốc rượu nhớ mong/ Ta gửi lại muôn đời trên mỏm đá/ Có lẽ nào em lìa anh lần nữa?/ Tàu chạy ngược chiều đêm, em thiếp ngủ/ Bánh sắt ầm ầm bão lốc lao đi/ Tàu lửa bay vụt sáng cánh đồng khuya/ Đất quằn quại, đá nghiến răng vỡ nát/ Đường ray bỏng rung lên đau đớn/ Nhưng con tàu đang chạy tới một vầng trăng.” (“Nửa đêm tới thành phố lạ gặp mưa”); “Mười bảy tuổi tất cả chúng ta thường tới đó/ Nói rất nhiều về những cửa biển xa” (“Quán cafe ngoại ô”); “Vượt lên những vách tường chật hẹp/ Một chân trời xanh biếc lúc hoàng hôn?” (“Một thành phố khác một bờ bến khác”). Trong thơ Lưu Quang Vũ từ giữa thập niên 1970 trở đi, nỗi khao khát cái vô biên được thể hiện bằng một giọng điệu bớt khắc khoải hơn, thay vào đó, điềm tĩnh hơn, tin tưởng hơn, như điều mà nhà thơ nhận thức được trong bài “Giấc mơ của anh hề”: “Cái không thể nào tới được/ Đã giục con người/ Vươn đến những điều đạt tới… Đời sống là bờ/ Những giấc mơ là biển/ Bờ không hề nếu chẳng có khơi xa…”. Cái vô biên là chiều kích khoáng đạt nhất của tâm hồn, tự do nhất của tinh thần, nó không đối lập với thực tại, con người tiệm cận với nó bằng sự chăm chút, trân trọng thực tại: “Không thể ôm cả khung trời lồng lộng/ Nhưng hoàn toàn có thể cầm một chùm quả trên tay/ Có thể trồng thêm một bóng mát cho ngày/ Không tới được một vì sao xa lắc/ Nhưng hoàn toàn có thể đến trong mùa cấy gặt/ Làm thuyền trên sông, làm lúa trên đồng/ Làm ngọn lửa hồng, làm tấm gương trong/ Và nhận hết nụ cười trên cõi sống” (“Bài hát ấy vẫn còn là một dang dở…”). Có thể nói đến một tâm thức hiện sinh trong thơ Lưu Quang Vũ bao hàm cả sự khủng hoảng rủi ro cục bộ niềm tin và nỗi khao khát tự do tinh thần tuyệt đích, mà dù ở cực nào, tâm thức ấy chưa bao giờ biến cái cao cả thành đối tượng để phủ định.
Sẽ là thiếu sót khi nói về thành phố của Lưu Quang Vũ mà không quan tâm tới khuôn mặt lịch sử của nó. Những năm 1970, Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng – hai thành phố đi vào nhiều nhất trong sáng tác của Lưu Quang Vũ – trực tiếp trở thành tiềm năng của những trận bom lớn mà quân đội Mỹ dội xuống. Sự quyết liệt đó được tái trình hiện theo những cách rất khác nhau trong văn chương nghệ thuật và thẩm mỹ ở quá trình này. Ở dòng chủ lưu, bộ phim truyện Em bé Tp Hà Nội Thủ Đô (1974) của đạo diễn Hải Ninh tuy sản xuất sau thời điểm xảy ra vụ thảm sát do bom Mỹ ở phố Khâm Thiên (1972) nhưng hoàn toàn có thể xem là một trong những tác phẩm sớm nhất, hơn thế còn mượn phương tiện tuyên truyền tân tiến nhất là điện ảnh, để diễn đạt sự kiện kinh hoàng này. Khung cảnh tang thương của Tp Hà Nội Thủ Đô được phóng chiếu trên màn ảnh, dĩ nhiên, trước hết là dẫn chứng để tố cáo tội ác trận chiến tranh của Mỹ. Nhưng sự đau thương mà con người chịu đựng, theo logic của cục phim truyện nói riêng và của nghệ thuật và thẩm mỹ hiện thực xã hội chủ nghĩa nói chung, hoàn toàn có thể được bù đắp bởi những chiến công. Âm hưởng anh hùng của những chiến công trở thành âm hưởng chủ yếu trong những tác phẩm xoay quanh sự kiện này. Nhưng có một cách tiếp cận khác về thành phố và trận chiến tranh thuộc về mạch ngầm của nghệ thuật và thẩm mỹ mà phải đến quá trình về sau, lúc không khí văn hóa cởi mở hơn, chúng mới được ra mắt và được xác định giá trị như tranh của Trần Trung Tín, thơ Phan Vũ,… Trong hội họa của Trần Trung Tín, thành phố thời chiến là một không khí bóp nghẹt, dồn bức, một thế giới của những nỗi sợ hãi, tuyệt vọng, cay cực của những con người nhỏ bé bị cuốn vào trận chiến. Bức “Em Tp Hà Nội Thủ Đô” mà Trần Trung Tín vẽ trên giấy báo mà trên đó còn sót lại dòng tít lớn “Những trang sử” là một cách biểu cảm về con người thời chiến hoàn toàn xa lạ với nghệ thuật và thẩm mỹ hiện thực chủ nghĩa vốn thường lãng mạn hóa, phi thường hóa hình tượng: ánh mắt thất thần, câm lặng như không thể hiểu mọi thứ tàn nhẫn đang ra mắt mà vẫn cứ phải chịu đựng.
Gương mặt lịch sử của thành phố trong thơ Lưu Quang Vũ phần nào thân mật với những cảm nhận của Trần Trung Tín ở tính chất phản sử thi của nó. Thành phố thời chiến, trước hết, là một quang cảnh điêu tàn, loạn lạc nơi con người thấm thía đến tận cùng nỗi cơ cực, khổ ải: “Gió hú ầm ào qua gạch vỡ/ Người chết vùi thân dưới hố bom/ Kẻ sống vật vờ không chốn ở/ Lang thang trẻ ốm ngủ bên đường/…/ Máu chảy thành sông thây chất núi/ Bè bạn tan hoang mình rã rời” (“Đêm đông chí, uống rượu với bác Lâm và bác Khánh, nói về những cuộc chia tay thời loạn”). Chiến tranh trong cái nhìn của Lưu Quang Vũ như một trò chơi nghiệt ngã, nhẫn tâm, mà càng nhỏ bé, càng bị xoay vần trong trò chơi ấy: “Mọi chuyện thiêng liêng thành nhảm nhí/ Khắp nơi trí trá lọc lừa nhau/ Nước Pháp khôn ngoan nước Nhật giàu/ Nước Mỹ lắm bom mà cực ác/ Nước Nga hiềm khích với nước Tàu/ Nước Việt đói nghèo thân cơ cực/ Đất hẹp trụi trần vạn khổ đau” (“Đêm đông chí…”). “Đêm đông chí, uống rượu với bác Lâm và bác Khánh, nói về những cuộc chia tay thời loạn” hoàn toàn có thể xem là một bài thơ đậm cảm thức thảm kịch: con người không cưỡng lại được trận chiến như thể định mệnh của tớ, đối mặt với định mệnh phi lý ấy, cái khó nhất không phải sự tránh mặt chết chóc, thương vong mà là làm thế nào để dẫu bị cuốn vào guồng quay nghiệt ngã của trận chiến, vẫn không thể nghiệt ngã như nó, vẫn hoàn toàn có thể giữ được nét trẻ đẹp đẽ và cao cả của sự việc làm người.
Thành phố thời chiến trong thơ của Lưu Quang Vũ có khi được tưởng tượng như một thế giới biến loạn, mọi thứ đang rời rã, tha hóa, gợi liên tưởng đến cảm quan mạt thế. Bài “Móng tay trên đá” tưởng tượng về thành phố như một bộ lạc tàn lụi: “Người đàn bà trong thành phố không tên/ Tay lực lưỡng một ái tình hung tợn/ Những con tàu không lái buồm chí hướng/ Những cụ già như bao tải tả tơi/ …/ Ông luật sư ăn mày cửa chợ/ Phật Thích ca đẩy xe bán cá/ Cãi nhau với bác hàng thùng…/ Vị tộc trưởng kêu to: ngừng bắn/ Hãy chuyển sang trận đánh hoà bình/ Quân lính buông súng rút dao găm/ Giết nhau trong im re”. Cảm quan mạt thế thể hiện đậm nét nhất đó đó là trong chùm những bài thơ xoay quanh sự kiện Tp Hà Nội Thủ Đô chịu những trận ném bom kinh hoàng của Mỹ năm 1972. Bài thơ “Khâm Thiên” hoàn toàn có thể ví như một bài thơ điện ảnh với những câu thơ tương ứng với nhiều cỡ cảnh rất khác nhau, khi toàn cảnh – “phố Khâm Thiên ầm ầm đổ sụp/ tiếng người la kinh khủng đêm dài”, “phố đông đúc thành bãi bằng đổ nát/ không sở hữu và nhận ra những vỉa hè quen”, khi cận cảnh – “mặt giập vỡ ngực trần thủng hoác/ những đống tóc gân đầu mình lẫn lộn”, khi xoáy vào những cảnh ai oán tang tóc – “quan tài trẻ thơ như những chiếc hòm con”, “những bó hương châm nát cả khung trời”, “báo đậy mặt, ruồi đậu bàn chân xám”, khi lia vào những khuôn mặt người, mỗi khuôn mặt lại biểu lộ những tình trạng sang chấn rất khác nhau – “bé ngẩng đầu ngơ ngác/ bên xác anh xác chị xác mẹ xác cha”, “bà cụ phát điên vật mình ôm mặt”, “tôi đi như mù lòa/ đỡ em gái đập đầu ngã ngất”… Thảm kịch mà Lưu Quang Vũ tận mắt tận mắt chứng kiến trên thành phố của tớ là sự việc lên ngôi của cái phi nhân đang vươn rộng toàn cầu mặc kệ “trái đất phóng bao tàu vũ trụ”, mặc kệ “không nơi nào không nói đến tình thương”. “Khâm Thiên” của Lưu Quang Vũ từng được ví như một Guernica bằng ngôn từ, mặc dầu ngay trong bài thơ này, ông nhận định rằng những gì mà Picasso thể hiện trong siêu phẩm của tớ cũng không kinh hoàng, thê thảm bằng những gì mà người dân thành phố của ông đang phải chịu đựng. Ám ảnh tận thế của bài thơ không phải chỉ được gợi lên từ những hình ảnh chết chóc, lụi tàn mà còn từ nỗi ngao ngán, mỉa mai đến tột cùng của nhân vật trữ tình khi thấy những hình tượng hùng mạnh nhất của nền văn minh tân tiến lại là những thứ hoàn toàn có thể thảm sát con người lớn số 1, những nhân vật quyền lực nhất trên bàn cờ chính trị, hay nói lên những mỹ từ về thế giới, lại là những người dân ra những quyết định phi nhân tàn bạo nhất.
Có thể nói sự kiện Tp Hà Nội Thủ Đô bị ném bom đã thôi thúc cái tôi trữ tình công dân ở Lưu Quang Vũ lên tiếng. Đặt cạnh bên Phan Vũ, người viết khúc cầu hồn cho Tp Hà Nội Thủ Đô bằng trường ca “Em ơi! Tp Hà Nội Thủ Đô phố” (1972), gợi lại những gì còn sót lại sau khi thành phố trải qua thảm họa – những thứ tưởng như rất đỗi nhỏ bé, mơ hồ, mong manh hóa ra lại là những gì bền vững nhất, không bom đạn nào hủy hoại nổi, Lưu Quang Vũ có một cách ứng xử nghệ thuật và thẩm mỹ khác trong chùm thơ Tp Hà Nội Thủ Đô 1972. Ngôn ngữ của ông là thứ ngôn từ của phim tài liệu ký sự về trận chiến – hình ảnh bộn bề tựa như từ hiện thực trực tiếp bước vào thơ ca. Điểm nhấn trong cách tạo hình ở chùm thơ là những náo động kinh hoàng mang sắc tố tận thế: “Dưới vầng trăng tê dại nỗi kinh hoàng/ Bom xé trời, mắt đất chao nghiêng/ Vụt mở hoác những vực sâu kinh khủng” (“Ghi vội một đêm 1972); “còi báo động ngày đêm gầm thét/ như tiếng rú con bò khổng lồ/ trên nóc nhà bị kẻ nào chọc tiết/ thành phố nửa đêm chạy giắc/ trăng đỏ ngầu trong tiếng ve sôi” (“Hồ sơ mùa hạ 1972”). Tp Hà Nội Thủ Đô trong trường ca của Phan Vũ vẫn còn nén cái đau vào nét trẻ đẹp, như thể đó là phương phương pháp để thành phố hồi sinh. Trong thơ Lưu Quang Vũ, cái đau của thành phố được phô bày trần trụi qua bút pháp tốc ký, không nén, không ẩn vào đâu cả. Như chính lời của nhà thơ, người muốn lãnh vai trò chứng nhân cho tấn thảm kịch này mà đối với ông, không còn ai, kể cả ông, hoàn toàn có thể cho mình vô can trước những nỗi đau tột cùng mà con người phải chịu đựng: “kẻ làm chứng trung thành/ trước phiên tòa lịch sử/ giữa tột cùng đau khổ/ đâu dám ngồi trau chuốt mỗi câu thơ” (“Khâm Thiên”). Mặt bên kia của cảm quan mạt thế đó đó là nỗi mong đợi kĩ năng phục sinh. Trong những ngày tháng tận cùng khổ đau ấy, thứ con người không thể để mình bị thao túng là nỗi sợ hãi: “Thành phố thân yêu không nhỏ bé như em/ Để anh ôm trong vòm tay che chở…/ Và tất cả chúng ta không còn quyền được sợ/ Nếu nỗi đau làm ngực anh buốt giá/ Nếu những cánh tay buông thõng rã rời/ Giấc ngủ trẻ thơ giấc ngủ ngày mai/ Sẽ lấy gì sưởi ấm?” (“Ghi vội một đêm 1972”). Trẻ thơ, trong những bài thơ về trận chiến tranh của Lưu Quang Vũ, là những người dân dễ bị tổn thương nhất, nỗi đau đớn mà trẻ thơ phải gánh chịu bởi bom đạn là dẫn chứng cho việc phi nhân của trận chiến tranh. Song trẻ thơ lại cũng là hình tượng của sự việc khởi nguyên, là tín hiệu của sự việc phục sinh ngay từ hiện tại đổ nát: “lũ trẻ hò hét om sòm/ thân trần trụi trên mặt đường nóng bỏng/ chúng thả những con diều trắng/ lên vô biên thăm thẳm của trời hè” (“Hồ sơ mùa hạ 1972”).
Có thể nói, trong thơ Lưu Quang Vũ, thành phố được kiến thiết với cấu trúc riêng: nó là thành phố ngoại biên trong tương quan với thành phố sử thi, thành phố ấy là quỹ tích của những không khí điểm có tính chất bên lề khác, nơi mỹ cảm thị dân được bảo lưu và đó cũng là một khung hình mang thương tích trận chiến tranh – một khung hình chịu nạn để sẵn sàng sẵn sàng cho một sự phục sinh khác. Thành phố ấy vẫn sở hữu trong nó những bí mật chính bới nó là sự việc mã hóa thế giới tinh thần của Lưu Quang Vũ ở quá trình phức tạp nhất, khi ông không giấu giếm những không tin, không thôi phỏng vấn thế giới, không ngừng nghỉ day dứt với chính mình. Bởi thế, nó vẫn còn mời gọi những mày mò từ những cách đọc khác.
Trần Ngọc Hiếu
Bài đã in trong Lưu Quang Vũ – Những đối thoại nghệ thuật và thẩm mỹ, Viện Văn học – Đại học Duy Tân & NXB Đà Nẵng, 2022, trang 246-258.
—————————————-
[1] Đỗ Lai Thúy, Mắt thơ, NXB Hội nhà văn, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2012, trang 44.
[2] Vương Trí Nhàn, “Lưu Quang Vũ và một mảng đời mảng thơ thường bị quên béng” in trong Cây bút đời người (Chân dung văn học), NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh, 2002, trang 34.
[3] Vương Trí Nhàn, tlđd, trang 34.
[4] Vương Trí Nhàn, tlđd, trang 35.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Người con trai đến phòng em chiều thu Giới Tính Trai
Post a Comment